Gezondheid en de omgevingsvisie: actueler dan ooit!
Vier leestips over hoe onze steden en buurten er in de toekomst uitzien, dankzij corona | blog van Gijsje Jacobs
We zijn al ruim twee maanden onderweg in het coronatijdperk. En hoe begrijpelijk ook, ik word best ongelukkig van al die afzetlinten, verbodsborden, plexiglas-schermen en verplichte looproutes in de straten en gebouwen. De schwung is eruit. Van onze Hollandse gezelligheid is niet veel meer over. In hun artikel ‘de hypochondrische stad’ schetsen geografen Gert-Jan Hospers en Piet Renooy dan ook een triest toekomstbeeld: de bruisende stad is voorbij. De stad zal steeds meer worden ingericht op afstand houden, op veiligheid en controle.
Ze hebben een punt. Maar gelukkig leert de geschiedenis ons ook, dat de mooiste en sterkste plekken soms ontstáán uit een gezondheidscrisis als deze. Plekken waar noodzakelijke (technische en ruimtelijke) maatregelen juist samenvallen met beleving en behoeften van mensen, en die daardoor op verschillende vlakken meerwaarde hebben voor de stad.
Inspiratie van vroeger: Rotterdam, Delft & Parijs
Wel eens langs de Rotterdamse singels gewandeld? Ze zijn aangelegd als reactie op een reeks cholera-epidemieën in de negentiende eeuw. De stad was in die tijd overbevolkt en vuil. Riolering bestond niet en het drinkwater was van een erbarmelijke kwaliteit. Stadsarchitect Rose ontwierp in die tijd het Waterproject, met de vijf singels, als oplossing voor de epidemie. De singels waren een hygiënische maatregel, ze spoelden de stadswateren door, én dienden als ruimtelijk element voor stadsuitbreidingen. De waarde van de singels staat na ruim 150 jaar nog steeds als een paal boven water. Niet alleen vanuit gezondheidsoogpunt of vanuit de ruimtelijke beleving, maar ook sociaal (het zijn geliefde ontmoetingsplekken) en economisch (de waarde van het ernaast gelegen vastgoed).
Ook de Delftse wijk Agnetapark, met zijn grote vijvers, parkachtige omgeving en kenmerkende gele huizen, was een reactie op de slechte gezondheidstoestand waaronder fabrieksarbeiders in de negentiende eeuw leefden. Ze woonden dicht op elkaar in kleine arbeidersbuurten, ideale broedplaatsen voor ziekten. Jacques van Marken, toenmalig directeur van de gist- en spiritusfabriek, maakte zich hard voor het verbeteren van deze omstandigheden. Meer groen, meer ruimte en een sterk sociaal leven waren uitgangspunten bij de aanleg van de nieuwe buurt in 1884. Een buurt die nu op de Werelderfgoedlijst staat.
En zelfs de Parijse boulevards van Haussman waren niet ontstaan zonder de ziektes en plagen die het leven in de Franse hoofdstad bedreigden. De aanleg van de boulevards ging samen op met de aanleg van een compleet rioleringssysteem in de stad.
Vier keer leesvoer over de toekomst van onze steden en buurten
Ook nu beginnen zich al wat contouren af te tekenen van hoe steden en plekken er na of met corona uit kunnen zien. Ik verzamelde een aantal artikelen om je aan het denken te zetten:
- Maken we meer ruimte voor voetganger en fiets? In Brussel, waar normaal veel ruimte is voor auto’s, is de stad binnen de ring vanaf begin mei al tot ‘woonerf’ verklaard. En ook Milaan en Berlijn zetten stappen voor een meer fietsvriendelijke inrichting. Lees erover in het artikel “In Europa gaat men na corona op de fiets door de stad“.
- Worden onze voorzieningen en gebouwen meer lokaal en kleinschalig? Minder grote scholen, kleine complexen met ouderenwoningen, kleinschalige recreatie én een aantrekkelijk passend aanbod in winkelstraten? “Deze crisis versnelt een aantal (lopende) ontwikkelingen op winkelgebied,” signaleert onderzoeker Huib Lubbers in het artikel ‘Winkelstraat verschiet van kleur’.
- Zijn onze steden en buurten straks meer klantvriendelijk, flexibeler en combineren we fysiek nu echt met digitaal? Met werken, winkelen, dienstverlening of onderwijs op afstand: op de plaats en het moment dat het jou past? Deze crisis zorgt voor een snelle digitalisering: “Het kan dus wel: hoe corona een digitale revolutie ontketent“.
- Komt de overstap naar een circulaire en duurzame economie in een stroomversnelling? Met meer aandacht voor groen in de stad, lokaal geproduceerd voedsel en kringlooplandbouw? Volgens de 170 wetenschappers in dit artikel is dat hoog nodig: “Het is een blunder als we niet groener uit de coronacrisis komen“.
Te mooi om waar te zijn? Wensdenken? Niemand kan in de toekomst kijken. Misschien komen er juist wel méér auto’s en raken onze winkelstraten nog leger. Maar toch: we kunnen deze kans aangrijpen om te innoveren, om onze steden en plekken gezonder te maken én om het gesprek aan te gaan over in wat voor stad of dorp we nu eigenlijk het liefst willen wonen.
Omgevingsvisie & gezondheid: laten we aan de slag gaan!
De komst van de omgevingswet is uitgesteld tot 2022. Er gingen zelfs stemmen op om de wet helemaal niet meer in te voeren. En ja, ook ik vind dat we het beter goed dan half kunnen doen. Maar ik denk dat de wet actueler is dan ooit. Met de komst van de Omgevingswet moeten gemeenten gezondheid namelijk opnemen in zowel hun omgevingsvisie als hun omgevingsplan. En overheden moeten bij het ontwikkelen van gebieden zo vroeg mogelijk nadenken over een gezonde fysieke leefomgeving.
Wij werken in verschillende gemeenten aan dorpsvisies, toekomstvisies en omgevingsvisies. En we zijn bezig met uitdagende projecten, waar we autoluwe en duurzame wijken van de toekomst maken. We voeren het gesprek met inwoners, organisaties, ondernemers en ketenpartners: wat voor gemeente, dorp, stad of wijk willen we zijn? Hoe willen we hier wonen, werken en recreëren? Hoe gaan we om met nieuwe ontwikkelingen en uitdagingen op het gebied van klimaat, mobiliteit gezondheid of economie? Hoe werken we samen aan sterke plekken?
Meedenken?
Binnenkort organiseren we een brainstorm over dit onderwerp. Wil je meedenken over op welke manier we deze crisis aan kunnen grijpen om gezondheid en ruimte sterker met elkaar te verbinden? Laat het ons weten en neem contact op met Gijsje Jacobs.